| De Chimpansee | |
 | |
De werktuiggebruikers onder de mensapen
Door Peter Klaver, dierenarts
Chimpansees behoren tot de groep van de mensapen net als gorilla's en Orang utans, omdat ze dicht bij het menselijk ras staan.
In een aantal kenmerken komen ze met ons ¨mensensoort¨ overeen:
- geen staart,
- kunnen lopen op twee achterbenen,
- een hoge intelligentie.
Chimpansees hebben onder de mensapen het gebruik van werktuigen het best ontwikkeld, maar ook een simpele (gebaren)taal kan ze geleerd worden.
Sociale mensaap
Chimpansees zijn met het ¨broertje¨ de Bonobo (dwergchimpansee) de meest sociale mensapen. Deze fascinerende Afrikaanse aap leeft in groepen van wisselende samenstelling die samen een territorium, een leefgebied delen. Binnen de familiegroep van maximaal 40 dieren is een los-vaste sociale structuur. In deze groep is een duidelijke leiderman, die veel macht heeft op de leden van de groep. In principe heeft hij het recht om met de vruchtbare vrouwtjes te paren. Jongere mannetjes willen graag de macht van de leider overnemen en sluiten daarvoor soms een verbond om met zijn tweeën de ¨baas¨ te verjagen.
Vlooien
Door elkaar te ¨vlooien¨, het reinigen van elkaars vacht, waarbij zand, zout, vuil en eventuele parasieten worden verwijderd. Als het goed gaat met een groep chimpansees wordt er met regelmaat gestoeid, de liefde bedreven, ruzie gemaakt en weer vrede gesloten. Door sterke mimiek en gelaatstrekken kan de chimpansee veel emotie tonen. Zo kennen we een gezicht voor begroeting, voor onderdanigheid en ene ¨speelgezichtje¨. Dit geeft aan dat de chimpansee wil spelen met een soortgenoot of in de dierentuin met de verzorger.
Chimpansees in het wild
In de drogere oerwouden en savannes van Afrika leven de chimpansees van rijpe vruchten, insecten en jonge bladscheuten. Per dag besteden ze ongeveer zeven uur om voedsel te verzamelen. Bekend en berucht is de jacht van chimpansees op jonge bavianen en jonge antilopen, waarbij ze niet zachtzinnig met hun medebosbewoners omgaan. Jane Goodall bestudeerde jarenlang chimpansees in het wild en beschreef in haar studie hoe een jonge baviaan door chimpansees wordt gevangen en doodgeslagen.
De nacht wordt in de boom doorgebracht, waar de dieren diep slapen. Elke nacht worden weer nieuwe slaapnesten gemaakt in bomen.
Gebruik van werktuigen
Niet alleen mensen gebruiken werktuigen, ook andere mensapen, maar vooral bij de chimpansee zijn er veel voorbeelden van. Het kraken van een noot door er met een steen op te slaan maakt bepaalde soorten voedsel toegankelijk. Het gebruik van stokken, ook in gevangenschap, om iets naar zich toe te halen is voor de chimpansee routineklus. Ook het stapelen van dozen om bij een banaan te kunnen is typisch voor chimpansees.
Voortplanting van chimpansees in gevangenschap
Bij mensapen in de dierentuin zien we problemen met het grootbrengen van jongen als ze zelf niet door de moeder zijn grootgebracht. In de jaren '70 kwamen veel jonge gorilla's, chimpansees en Orang utans naar de Nederlandse dierentuinen.
Vaak als wees, omdat hun moeder in de natuur geschoten was om zo de jonge aapjes te bemachtigen. Deze apen die met de hand zijn opgefokt hebben zelf problemen met het grootbrengen van hun jongen. In die tijd vonden dierentuinen dat niet zo's probleem, want het was leuk voor het publiek, handtamme aapjes aan de fles. In de chimpanseegroep van Artis werden in die tijd regelmatig jongen geboren, maar niet door de moeder gezoogd. De verzorger nam de babychimpansee mee naar huis, deed het diertje kleertjes aan tegen de koude en kreeg de fles. Zo bleef de cyclus van handopfok bij chimpansees in stand. Steeds meer moeite werd gedaan om de moederchimpansee de jongen zelf groot te laten brengen. Soms redde het jonge chimpje het niet, maar toen het eenmaal wel ging, leerde de rest van de groep het trucje. Op dit moment worden de chimpansees in Artis door de eigen moeder grootgebracht.
Artis-dagrapport:
Geboren:
Bij de jonge Chimpansee moeder Quincy, haar eerste jong. Extra spannend, omdat deze moeder Quincy zelf met de fles is grootgebracht bij een verzorger thuis. Ze is pas op de leeftijd van een jaar bij andere chimpansees in de groep gezet. Wel heeft ze in de groep kunnen zien hoe een andere jonge chimpansee (Tumbili) opgegroeid is bij een ander vrouwtje uit de groep.Vier dagen later:
Eerste dagen is het onduidelijk of het jong dronk, het werd niet of nauwelijks aan de borst gezien. Op de vierde dag zagen de vaste bezoekers dat het jong met de tepel in de mond zat. Later leek het jong te slikken. Het jong moet wel gedronken hebben anders was ze na vier dagen wel helemaal uitgedroogd geweest.
Quincy houdt het jong te laag vast, vaak duwt ze het in de lies (en daar geen tepel aanwezig bij chimpansees). Ook de borsten zijn nog wat plat (weinig gestuwd).Tien dagen na de geboorte:
Verzorgers zien dat de borsten af en toe gespannen zijn en soms ook leeggedronken worden. De spanning is er af, het jong drinkt en moeder Quincy heeft voldoende melk.Operatie Voetbalknie Charlie
De meest spraakmakende actie was de voetbalknieoperatie bij de 34-jarige chimpanseeman/leider Charlie. Op nieuwjaarsdag was het dier plotseling kreupel geworden. De volgende zes weken kon hij zijn dikke knie niet meer buigen of strekken van de pijn. Deze kniekijkoperatie, nooit eerder uitgevoerd bij een mensaap, werd verricht samen met twee knieëndokters van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Nadat de artsen op dure profvoetballers hadden geoefend, mochten ze ook onze chimpansee Charlie opereren. Met speciale apparatuur werd de unieke ingreep zeer professioneel uitgevoerd. De restanten van de kapotte meniscus werden verwijderd tijdens deze kijkoperatie. Na een tijdje pijnstillers door zijn eten is Charlie volledig hersteld en is hij weer de Macho van de groep.